Wstęp
Niniejszy esej ma za cel przybliżenie standardów stosowania przypisów we współczesnym, polskim piśmiennictwie akademickim. Stanowi on zatem środek wzmocnienia naukowej strony naszych prac. Na chwilę pisania tego eseju, czyli koniec maja 2020 r., nie odnotowałem pełnego wykorzystania potencjału przypisów ani w naszej Społeczności, ani w Społeczności SCP-PL. Notabene, w naszych serwisach przypisy stosowane są głównie do objaśnień, co jest zaledwie jedną z ich funkcji.
Niezwykle istotne jest to, że niniejsza praca powstała wyłącznie z myślą o funkcjonalności Wikidot, a co więcej — z myślą o społecznościach takich, jak RPC-PL czy SCP-PL. Stąd zadecydowałem, by przedstawić tu prostsze warianty różnorakich rozwiązań (przykładem niech będzie różnica w standardzie zapisu przypisu cytującego fragment czasopisma a — gazety; niektórzy się co do tej różnicy się zgadzają, a inni twierdzą, że nie ma tu potrzeby stosować odmiennych typów zapisu; w takich sytuacjach wybieram nie jakiś osobiście preferowany sposób, a ten ze znanych mi standardów zapisu, który jest prostszy). Przypisy stosowane w utworach fikcji zawsze zyskają na prostocie; w wielu publikacjach naukowych zasyp przypisów o częstokroć zawiłym układzie sprawia, że praca jest nieczytelna. Jeżeli kogoś interesować będą jednak bardziej szczegółowe niuanse dotyczące formatowania przypisów według różnych standardów akademickich (nie tylko polskich), pomocą oczywiście służy wujek Google.
Bardzo proszę o to, by osoby, które piszą pracę dyplomową, nie decydowały się na dany standard przypisu, bo wyczytały o nim z tego eseju. Jak wspomniałem, bywa, że standardów jest bardzo wiele, a promotor nie zaaprobuje tego, który postanowiłem omówić tutaj ja.
Zasada konsekwentności
Cały ten esej za fundament bierze zasadę konsekwentności, która nazywana bywa różnie, niemniej oznacza ona, najprościej, że jeśli decydujemy się na jakiś wariant rozwiązania, to stosujemy tylko ten jeden wariant w całej pracy. Wprawdzie może to się wydawać oczywiste, ale pełne znaczenie tej zasady ujawni się przy omówieniu dalszych części — zauważysz, jak często i jak mocno zasada ta będzie kształtowała swobodę decyzyjną redaktora przypisów.
W razie naruszenia zasady konsekwentności czytelnik może uznać, że faworyzujemy lub dyskredytujemy pewne źródła bądź autorów; w pracy naukowej jednak każdego traktujemy tak samo. Powściągliwość ta ma zastosowanie dalsze: nie piszemy tytułów ani stopni przed autorem; każdy z nich jest formalnie równy, a jeżeli nie jest, to za sprawą swojego dorobku, który wykracza poza to, jak inni autorowie osobę taką wskazują. Ponadto nawet jeśli krytykujemy innego autora lub chcemy przydać argumentacji jednego autora większą bądź mniejszą wagę, niezwykle ważne jest to, by zrobić to w sposób uprzejmy; praca naukowa to nie miejsce na docinki, na kąśliwe uwagi czy pomijanie drugiego imienia autora, którego nie lubimy. Praca naukowa to sposób na to, by merytorycznie uzasadnić swoje racje. Jej ocena przez środowisko akademickie składa się zatem nie tylko z ewaluacji meritum, ale także z analizy stylu i sposobu zapisu występujących w niej elementów.
Przypisy w Wikidot
Wstawianie przypisów na stronach w serwisie Wikidot jest proste. Przede wszystkim odnośnik do przypisu wstawiamy z pomocą formuły [[footnote]]Ala ma kota.[[/footnote]], gdzie tekst przypisu to „Ala ma kota”. Natomiast miejsce, w którym wszystkie przypisy się pojawią, normalnie wstawione jest automatycznie na dole strony. Jeżeli jednak chciałbyś zmienić jego lokalizację, to jeśli wstawisz go ręcznie, nadpiszesz zachowanie automatu. Aby wstawić tę lokację, wpisz po prostu [[footnoteblock]] tam, gdzie mają pojawić się wszystkie przypisy.
Jeżeli chcesz, by blok przypisów miał inny tytuł po „footnoteblock” dodaj „title="Nowy tytuł"”, np. [[footnoteblock title="Nowy tytuł"]]. Jeśli jednak nie chcesz, by jakikolwiek tytuł się tam pojawił, pozostaw samo „title=""”, np. [[footnoteblock title=""]].
W tej pracy ze względu na to, że używam przypisów na wielu zakładkach w bardzo… specyficzny sposób, nie korzystam z Wikidotowego bloku przypisów, ale normalnie w innych publikacjach na RPC-PL nie widzę innego wyjścia. Ręczne tworzenie przypisów to zwykle za dużo zdecydowanie niepotrzebnego zachodu.
Przewodnik po eseju
Jeżeli nie wiesz, gdzie zacząć, sugeruję iść po kolei. Zakładkę pierwszą masz za sobą, na drugiej przeanalizujemy problematykę przypisów, a na trzeciej (ostatniej) możesz sprawdzić swoją wiedzę z pomocą pięciu pytań kontrolnych. W każdym razie już teraz życzę ci wytrwałości w nauce. Wiedz, że omówione tutaj zagadnienia mogą być straszne, dopóki sam ich nie zastosujesz. Pisz i testuj; nie bój się napisać złego przypisu. Jeżeli masz jakieś pytania bądź uwagi, to, aby inni również mogli na nich skorzystać, zapraszam cię na podstronę dyskusyjną tej pracy.
Verte!
Informacje ogólne
Wstęp
Przypis, w najogólniejszym znaczeniu, to sposób na dołączenie do tekstu głównego dodatkowej informacji. Wprawdzie definicja ta wydaje mi się poprawna, niemniej ze względu na swoją ogólnikowość jest również mało przydatna. Przypisy należy według mnie definiować poprzez funkcję, do której nam służą. Wrócimy do tego dosłownie za moment, bo żeby lepiej zrozumieć przykłady, które podam, lepiej, byśmy przebrnęli przez omówienie budowy przypisu.
Odnośniki
Otóż wyodrębniliśmy w naszej definicji tekst główny, będący fragmentem artykułu, książki itd. Całe zamieszanie dotyczy tej dziwnej dodatkowej informacji, ale nim do tego przejdziemy, zastanówmy się, w jaki sposób dołączamy ją do tekstu głównego. Przede wszystkim musimy wskazać, którego fragmentu tekstu głównego ona dotyczy, i robimy to z pomocą tzw. odnośnika. Najczęściej odnośnik jest liczbą arabską zapisaną w indeksie górnym, np. Ala ma kota3. Numeracja oczywiście zależy od tego, który z kolei jest to przypis. Czasami można spotkać numerację alfabetyczną, ale osobiście tego odradzam, szczególnie w długich pracach, gdzie w pewnym momencie może zabraknąć nam liter alfabetu do wykorzystania, co wymusi na nas pisanie odnośników typu aa, ab, ac… bw itd., co przynajmniej w mojej opinii jest brzydkie i utrudnia szybkie namierzenie numeru przypisu; wiemy, że przypis 3 jest trzecim z kolei, alew takim razie którym z kolei jest przypis px? Naturalnie, zgodnie z zasadą konsekwentności, jeśli decydujemy się na numerację alfabetyczną, absolutnie nie zmieniamy jej w trakcie pracy na liczbową, ani vice versa.
Wspomniałem, że najczęściej odnośnik zapisujemy w indeksie górnym, i tego będę trzymał się w tej pracy. Tak jak napisałem na wstępie, chcę, żeby była najprostsza, jak to możliwe, a ten standard wydaje się najpowszechniejszy. Niemniej trzeba wspomnieć, że nie jest to jedyna możliwość; czasami przypis zapisany jest w nawiasach kwadratowych (rzadziej innych) wprost w tekście, np. Ala ma kota [3]. Normalnie znacznik stawiamy za elementem, do którego dołączamy dodatkową informację; w pewnych szczególnych sytuacjach, jak np. bezpośredni cytat, znacznik stawiamy za cudzysłowem zamykającym.
Odnośnika nigdy nie stawiamy za znakiem interpunkcyjnym kończącym zdanie, albowiem to błąd pisowni, a co więcej, każdy przypis traktujemy jak zdanie: zaczynamy go od wielkiej litery, a kończymy kropką.
Przykład
Błędny zapis znacznika: Ala powiedziała, że ma kota.1
Poprawny zapis znacznika: Ala powiedziała, że ma kota1.
Umiejscowienie przypisu
Teraz zastanówmy się, na co właściwie wskazuje odnośnik. Oczywiście na informację dodatkową, ale gdzie ona jest? Jest tutaj kilka wariantów, które wykazałem według wzrastającej popularności:
- zaraz za odnośnikiem,
- na końcu całej pracy,
- na końcu każdego sekcji,
- na końcu każdej strony.
Bardzo rzadko spotykam się z tym, by przypis znajdował się zaraz za odnośnikiem. Właściwie wątpię, byś uświadczył tego z innego powodu, niż techniczny brak możliwości po stronie autora lub redaktora umieszczenia informacji dodatkowej w innym miejscu. Według mnie to bardzo brzydki, utrudniający odczyt i hamujący rytm tekstu zapis. Takie umiejscowienie informacji dodatkowej występuje zwykle przy znaczniku zapisanym w nawiasach kwadratowych, bez indeksu górnego.
Przykład
Ala ma kota [1] Kota rozumieć należy jako potoczne określenie porywczego charakteru Ali.
Pozostałe trzy warianty umiejscowienia informacji dodatkowej są najczęściej spotykane w polskich publikacjach naukowych. Normalnie formatuje się je według podobnych standardów; wskazany jest odnośnik, a po nim informacja dodatkowa. Odnośnik można wskazać jako: 1., (1), [1], /1/ itp. Tekst informacji dodatkowej zapisany jest tą samą czcionką, co tekst główny, ale pomniejszoną o dwa rozmiary. Jeżeli zatem tekst główny piszemy czcionką Times New Roman 12, to tekst informacji dodatkowej zapiszemy Times New Roman 10.
Wariant osadzenia informacji dodatkowej na końcu całej pracy jest raczej najrzadszy i spośród trzech ostatnich omówionych w tym eseju chyba najgorzej uargumentowany, o ile nie jest to wymuszone specyficznym układem całej pracy. Na pewno na minus jest to, że osoba czytająca odnośnik, aby poznać informację dodatkową, musi przejść na koniec pracy. Tylko wyobraź sobie ciągłe przewracanie stron w tę i we w tę, żeby w pełni zrozumieć, co autor chciał przekazać.
Wariant osadzenia informacji na końcu sekcji oznacza, że przede wszystkim utwór podzielony jest na parę części. Mogą to być po prostu rozdziały, ale w utworze zbiorowym zdarza się, że tymi częściami są sekcje napisane przez różnych autorów. Redaktor takiej pracy lub zbioru mógł uznać, że nie chce, by przypisy z różnych części się mieszały, i dlatego na końcu każdej sekcji wstawił osobny wykaz przypisów. Według mnie to opcja lepsza od poprzedniej i bardzo częsta, jeśli mowa o utworach zbiorowych, ale nie tak powszechna i przydatna, jak wariant ostatni.
Wariant osadzenia informacji dodatkowej na końcu każdej strony oznacza, że na końcu każdej strony jest wykaz występujących na tej stronie przypisów. Wariant najczęstszy i według mnie najlepszy, bo ani czytelnik nie musi skakać między częściami pracy, ani przypisy różnych sekcji się nie mieszają. Od tej chwili wykorzystuję w tym eseju wyłącznie tego typu podejście. Możemy teraz przejść do omawiania poszczególnych rodzajów przypisów.
Rodzaje przypisów
Wstęp
Pokuszę się o stwierdzenie, że przypisy można podzielić na trzy kategorie:
- przypisy objaśniające,
- przypisy polemiczne oraz
- przypisy cytujące.
Przypisy objaśniające za dodatkową informację z ww. definicji biorą objaśnienie jakiegoś pojęcia, jego znaczenia kontekstualnego itp.
Przykład
Ala ma kota1.
1. Kota rozumieć należy jako potoczne określenie porywczego charakteru Ali.
Przypisy polemiczne służą wskazaniu kontrargumentu w odniesieniu do jakiejś informacji. Kontrargument taki wywieść może sam autor pracy, jak i może on po prostu zestawić dwa pod pewnym względem sprzeczne ze sobą źródła.
Przykład
Ala ma kota1.
1. Istnienie rzekomego kota było pogłoską krążącą w lokalnej społeczności. Nie zgodził się w swoim pamiętniku z tym stwierdzeniem jednak dr M. P. Nowak.
Teraz przechodzimy do przypisów cytujących, moim zdaniem najważniejszych. Przypisy te wskazują na to, że pewna część tekstu głównego pochodzi albo za podstawę ma inną pracę. Niezastosowanie przypisu tego typu normalnie może być podstawą stwierdzenia plagiatu albo wystosowania zapytań (bądź ujęcia zastrzeżeń w krytycznych recenzjach) do autora (szczególnie młodego pod względem stażu akademickiego) w kwestii tego, że nie wiadomo, na czym opiera on informacje, które przedstawia. Wyobraź sobie pracę naukową z dziedziny farmakologii klinicznej; recenzenci muszą być dociekliwi, ponieważ inne podejście może doprowadzić do poważnych szkód u osób, które zostaną poddane terapii z wykorzystaniem medykamentów, których wyniki badań są nierzetelne. Poza tym przypisanie sobie przez autora pracy wniosku wyprowadzonego z cudzej pracy jest nie tylko nieetyczne, ale i może być nielegalne w świetle prawa własności intelektualnej lub przemysłowej — dlatego tak ważna jest świadomość wielkiego znaczenia przypisów cytujących.
Podzielić można je na kilka sposobów. Najpierw przedstawię podział ze względu na dosłowność cytatu (to może brzmieć dziwnie, ale zaraz zobaczysz, dlaczego to niekoniecznie prawda), a następnie — ze względu na rodzaj źródła:
- bezpośrednie — bezpośrednio cytujące źródło; fragment tekstu głównego obejmujemy cudzysłowem i na jego końcu stawiamy odnośnik;
- pośrednie — niecytujące bezpośrednio źródła, ale odwołujące się do myśli w nim przedstawionej.
Przypis pośredni od bezpośredniego odróżnimy, oprócz braku cudzysłowów, zawarciem na początku samego przypisu pośredniego jednego z dwóch słów, rzadziej w formie pełnej, a częściej w formie skróconej: zobacz (zob.) albo porównaj (por.). Zasada konsekwentności wymaga, by jeśli zdecydujemy się na korzystanie z jednego słowa, korzystać tylko z niego i w tej samej formie.
Ogólny schemat przypisu cytującego
Autor, Tytuł, Wydawnictwo, Miejsce i rok wydania, strona.
Autor: Pełna godność z albo bez drugich imion albo inicjały z lub bez drugich imion. Pamiętaj o zasadzie konsekwentności.
Tytuł: Tylko w jednym przypadku wolno w tym miejscu umieścić cudzysłów; za moment dowiesz się kiedy, lecz gdybyś o tym zapomniał, najlepiej, żebyś nigdy nie używał cudzysłowów w przypisach, bo to jedna z najprostszych możliwości przypadkowego shańbienia autora materiału źródłowego. Wolno jednak tytuł wyróżnić z pomocą kursywy, co sam bardzo często robię.
Wydawnictwo: Całkowicie opcjonalne, niemniej jeśli z niego skorzystamy, to w świetle zasady konsekwentności trzeba wymienić wydawnictwo przy każdym kolejnym przypisie; w praktyce rzadko wskazuje się wydawnictwo — w większości sytuacji robi się tak wyłącznie wtedy, gdy nie znamy miejsca wydania. Warto już teraz wiedzieć, iż w lwiej części prac nigdy go nie zobaczysz.
Miejsce i rok wydania: Miejscowość i rok, np. Warszawa 2011. Nie może tam znaleźć się przecinek. Warszawa, 2011.
Strona: Możemy stosować pełne słowo, str. albo (co osobiście preferuję) s. Powtarzam jednak: na końcu przypisu stawiamy kropkę.
- Można zapisać s. 4., żeby wskazać, iż cytujemy albo odwołujemy się do myśli zaprezentowanej na stronie czwartej.
- Można zapisać s. 4-7., żeby wskazać, iż np. refleksja, do której się odwołujemy, zapisana jest na stronach od czwartej do siódmej włącznie.
- Można zapisać s. 4 i n. (następne), żeby wskazać, iż ww. zapisana jest od strony czwartej do końca materiału.
- Można zapisać s. 4, 7, 21., żeby wskazać, iż ww. zapisana jest fragmentarycznie na trzech różnych stronach.
Przypisy do monografii
Monografia to utwór jednego autora. Tutaj sprawa jest o tyle prosta, że ogólny schemat w zasadzie w pełni wyczerpuje nasze potrzeby. Dajmy na to, że mamy dr. Jana Kowalskiego, który w roku 2004 opublikował w Gdańsku książkę pt. „Ala ma psa”, która na stronie piątej zawiera interesującą informację, którą chcemy bezpośrednio zacytować. Wykorzystam inicjał tylko pierwszego imienia, nie zapiszę wydawnictwa, a stronę oznaczę z pomocą skrótu s. Do wyróżnienia tytułu wykorzystam kursywę.
Przykład
J. Kowalski, Ala ma psa, Gdańsk 2004, s. 5.
Jeśli chciałbym odwołać się do myśli zaprezentowanej na stronicach 42-44, zapiszę to np. tak:
Przykład
Zob. J. Kowalski, Ala ma psa, Gdańsk 2004, s. 42-44.
Przypisy do utworów łącznych
Utwór łączny to taki, w którym mamy kilku autorów, a fragmentu, który cytujemy albo do którego się odwołujemy, nie można przyporządkować do konkretnego autora. O ile nie jest ich bardzo wielu, wymieniamy wszystkich, rozdzielając ich przecinkiem, zgodnie z porządkiem w samym materiale źródłowym; jeśli w istocie jest bardzo wielu, pomijamy informację o autorze.
Przykład
J. Kowalski, A. Nowak, Hubert ma jeża, Katowice 1997, s. 18.
Por. Glosariusz terminów historycznych Autorytetu XIV wieku, Gdańsk 2010, s. 99 i n.
Przypisy do utworów zbiorowych
Utwór zbiorowy to taki, w którym mamy wielu autorów, ale możemy im przyporządkować odpowiednie sekcje pracy.
Autor sekcji, Tytuł sekcji, (w:) Tytuł utworu zbiorowego, redaktor utworu, miejsce i rok wydania, ew. wydawnictwo, strona.
Co do redaktora utworu — idzie o osobę, która zredagowała kształt pracy; zwykle zapisany jest na okładce książki w formie pod red. R. Iksińskiego. Według powyższego schematu w miejscu redaktora utworu przepisujemy dokładną formę okładkową; czasami jest więcej niż jeden redaktor.
Przykład
A. Nowak, Polska Filia, (w:) Historia Autorytetu RPC, pod red. J. Kowalskiego, Wrocław 2014, s. 85, 96.
Przypisy do czasopism
Autor, tytuł artykułu, tytuł czasopisma i rok wydania, numer lub zeszyt, strona.
Tytuł czasopisma to wyjątek, o którym wspomniałem. Wolno, w poszanowaniu zasady konsekwentności, zapisać go w cudzysłowie, aczkolwiek rok wydania dajemy zawsze za cudzysłowem zamykającym. Jeżeli mamy w czasopiśmie format typu 2007/5(32), numerem jest liczba 5; liczba 32 określa natomiast dotychczasową liczbę wydań.
Przykład
J. Kowalski, Konstancja ma myszoskoczka, „Życie zwierząt Autorytetu” 2018, nr 3, s. 37.
Przypisy do źródeł internetowych
Autor, tytuł, pełny adres url, data dostępu.
Czasami może być problem z określeniem autora tekstu, którego nie znamy, albo autorstwo przypisuje się instytucji — wtedy podajemy jej nazwę (może być skrótowa, jeśli skrót albo skrótowiec jest jasny), np. GUS. Aby było fajniej, weźmy zróbmy tutaj przypis odwołujący się do… naszego poradnika o tłumaczeniu.
Przykład
Autorytet RPC, Poradnik w sprawach tłumaczenia, http:/autorytet-rpc.pl/witryna:poradnik-w-sprawach-tlumaczenia, dost. 29 kwietnia 2020 r.
Przypisy do aktów prawnych
Nie podajemy w tekście przypisu konkretnego przypisu, a jedynie zapisujemy formę aktu (np. zarządzenie), organ wydający (np. Dyrektor Globalny 03), datę ogłoszenia, przedmiot (np. w sprawie…) oraz miejsce publikacji (np. Monitor… albo Dziennik…).
Przykład prawdziwej ustawy
Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz.U.2016.1870 t.j. ze zm.).
Przykład fikcyjnego aktu prawnego RPC
Zarządzenie Dyrektora Globalnego 03 z dnia 11 grudnia 1998 r. w sprawie udzielenia subwencji Pionowi Przechowalniczemu, Publikator Zarządu 1998, z. 63.
Przypisy do orzeczeń
Podajemy najpierw formę orzeczenia, organ wydający orzeczenię i datę orzeczenia, następnie sygnaturę akt sprawy i ponownie — miejsce publikacji.
Przykład prawdziwego wyroku
Wyrok NSA z dnia 19 maja 2020 r., II GSK 99/20, CBOSA.
Przykład fikcyjnej decyzji organu RPC
Decyzja Naczelnika Pionu Przechowalniczego z dnia 7 lipca 2019 r., X11/5GF, Monitor Naczelnictwa 2019.
Przypisy do źródeł niestandardowych
W przypadku źródeł niestandardowych problemem jest to, że oczywiście nie ma jakiegoś powszechnego standardu, a pozytywem to, że w takim razie nikt nie może nam powiedzieć, że zrobiliśmy niepoprawny przypis. Stosując się do ogólnego schematu i pozostałych informacji z ww. punktów (o ile znajdują zastosowanie), nie będziesz jednak mógł powiedzieć, że absolutnie nie wiesz, jak się do czegoś odwołać.
Formy skrócone
Przykro mi, ale jeśli myślałeś, że powyższe to wszystko, co tyczy się prawidłowego tworzenia przypisów, to muszę cię zmartwić — acz tylko troszeczkę. O ile bowiem przypisy objaśniające i polemiczne w zasadzie wyczerpaliśmy (chociaż w pewnym zakresie, który stanie się raczej oczywisty, poniższe informacje tyczą się również ich), to wyżej wskazaliśmy zaledwie, jak po raz pierwszy w tekście tworzymy przypis cytujący. Istotne jest, że za każdym kolejnym razem nie będziemy pisać znów całego przypisu, tj. zwykle autora, tytułu oraz miejsca i roku wydania, ponieważ wyglądałoby to bardzo brzydko i nieprofesjonalnie (w zasadzie kiedyś przez nieprawidłowe podejście do tego tematu sam miałem bardzo, ale to bardzo duży problem z esejem na studiach). Piśmiennictwo wypracowało pewne standardy ponownego odwoływania się do źródeł — zakładają one wykorzystanie pewnych form skróconych, a także, opcjonalnie, wyrazów z języka łacińskiego.
Częstokroć część swojej pracy bazujemy nie na jednej informacji ze źródła, ale na różnych informacjach, a czasami nawet musimy odwołać się do tego autora już w następnym przypisie. W zasadzie różnorodność źródeł przekłada się zawsze na stopień rzetelności autora. Spójrz, jak głupio to wygląda normalnie.
Przykład
Stwierdzono, co następuje: „Ala ma kota”1, „Jurek ma jeża”2. Jednakże podkreślano wielokrotnie, iż Magda ma myszoskoczka3.
1. J. Nowak, Biogramy wybitnych specjalistów kryptozoologii, Radom 2017, s. 15.
2. J. Nowak, Biogramy wybitnych specjalistów kryptozoologii, Radom 2017, s. 15.
3. Por. J. Nowak, Biogramy wybitnych specjalistów kryptozoologii, Radom 2017, s. 28, 34, 61.
W takiej sytuacji powinniśmy skrócić informację o autorze do samego nazwiska, a tytuł skrócić (tak, by w formie skróconej mimo wszystko było jasne, do czego się odwołujemy) albo całkowicie pominąć — oczywiście tylko w sytuacji, gdy cytujemy wyłącznie jedną pracę danego autora.
Przykład
Stwierdzono, co następuje: „Ala ma kota”1, „Jurek ma jeża”2. Jednakże podkreślano wielokrotnie, iż Magda ma myszoskoczka3.
1. J. Nowak, Biogramy wybitnych specjalistów kryptozoologii, Radom 2017, s. 15.
2. Nowak, Biogramy…, s. 15.
albo
2. Nowak, s. 15.
Drugą sposobność ponownego odwołania się do tego samego źródła umożliwia nam forma „jak wyżej”, o ile cytujemy również tę samą stronę (innymi słowy, gdy przypis pełny byłby identyczny z bezpośrednim poprzednikiem). Możemy zastosować także formę „tamże” (łac. ibidem), w której po przecinku podajemy numer innej strony. Oczywiście te formy stosujemy wyłącznie wtedy, gdy w poprzedzających przypisach nie odwołaliśmy się do innego źródła, a ciągle odwołujemy się do tego samego.
Przykład
Stwierdzono, co następuje: „Ala ma kota”1, „Jurek ma jeża”2. Jednakże podkreślano wielokrotnie, iż Magda ma myszoskoczka3.
1. J. Nowak, Biogramy wybitnych specjalistów kryptozoologii, Radom 2017, s. 15.
2. Jak wyżej.
3. Por. tamże, s. 28, 34, 61.
No dobrze, ale co, jeśli odnosimy się do jednej pracy, potem do innej, a jeszcze później znów wracamy do tej pierwszej? W takim przypadku mamy dwie możliwości:
- jeżeli praca, do której wracamy, to jedyna praca tamtego autora, do jakiej się odnosimy, stosujemy zwrot opus citatum najczęściej zapisywany jako op.cit., rzadziej jako o.c., a już zupełnie bardzo rzadko dz.c (skrót od: dzieło cytowane).
- jeżeli w istocie korzystamy z więcej niż jednej pracy danego autora, korzystamy po prostu z formy skróconej jak w przedostatnim przykładzie.
Przykład
Stwierdzono, że „Ala ma kota”1. Co więcej, potwierdza to oświadczenie profesora R. Kowalskiego: „Czegokolwiek by nie mówić, jasne powinno być, iż Ala ma kota”2. Co do reszty biogramów — zaznaczenia wymaga fakt, iż wielokrotnie podkreślono, że Magda ma myszoskoczka3.
1. J. Nowak, Biogramy wybitnych specjalistów kryptozoologii, Radom 2017, s. 15.
2. R. Kowalski, Słynni posiadacze kotów, (w:) Leksykon zoologiczny RPC, T. Maślak (red.), Gdynia 2015, s. 245.
3. Por. J. Nowak, op.cit., s. 28, 34, 61.
Jeśli odwołujemy się nie do żadnych konkretnych stron, a ogólnie do np. zabarwienia emocjonalnego przedstawionych poglądów itp., możemy, zamiast stron, podać passim.
Jeżeli chcemy odwołać się już do wcześniejszego albo późniejszego przypisu, to wskazujemy jego numer po słowie infra albo supra; infra, jeśli odwołujemy się do przypisu następczego, a supra, jeśli do poprzedzającego. Należy tylko podkreślić, że to formy bardzo rzadkie. Na ogół raczej nie powinno używać się ich do przypisów cytujących, bo w świetle zasady konsekwentności trudno może być odpowiedzieć na pytanie, czemu, cytując danego autora, postanowiliśmy odwołać się do niego z pomocą supra, podczas gdy innych cytujemy inaczej. Poza tym nadmierne wykorzystanie tej formy diametralnie obniży czytelność pracy, a według mnie to drugi najgorszy błąd po naruszeniu zasady konsekwentności. Jeżeli już, sugeruję używać supra / infra do przypisów objaśniających i polemicznych, gdy bardziej zależy nam na tym, by po prostu znów przywołać znowu własny argument bądź inną myśl zaprezentowaną wcześniej; w takiej sytuacji bowiem jedyną osobą, która może wysunąć zastrzeżenia co do stylu pracy czy zarzucić autorowi faworyzowanie lub dyskredytowanie kogokolwiek, jest sam autor.
Cóż, jeśli idzie o przypisy, to by było na tyle. Powtarzam: pominąłem bardzo skomplikowane formy, których właściwie się nie używa i bardziej skomplikowane warianty pewnych rozwiązań, więc absolutnie proszę nie uznawać tego tematu za wyczerpany. Kto chce poszerzyć wiedzę, do dyspozycji ma wujka Google'a. Jeżeli masz jakiekolwiek pytania na temat stosowania przypisów bądź chciałbyś upewnić się, czy dobrze coś rozumiesz albo zapytać, czy praca, w której umieściłeś przypis, jest poprawna w świetle ww. pojęć, zapraszam na podstronę dyskusyjną. Na następnej zakładce możesz przetestować swoje zrozumienie stosowania przypisów w próbie odpowiedzenia na pięć (nie tak łatwych) pytań kontrolnych.
— Sharha
